ادبیات دفاع مقدس از زمانی آغاز شد كه جنگ ایران و عراق در 31 شهریور 59 شروع شد و نوع دیگری از ادبیات پس از ادبیات انقلاب پا به عرصه گذاشت و داستان نویسان مختلف به این نوع ادبیات روی آوردند و آثار بسیاری در این زمینه خلق شد
بررسی ارزیابی اهالی قلم از حوزه ادبیات دفاع مقدس
دسته بندی
تاریخ و ادبیات
فرمت فایل
doc
حجم فایل
121 کیلو بایت
تعداد صفحات
46
برای دانلود فایل روی دکمه زیر کلیک کنید
دریافت فایل
پژوهش ارزیابی اهالی قلم از حوزه ادبیات دفاع مقدس
ارزیابی اهالی قلم از حوزه ادبیات دفاع مقدس
ادبیات دفاع مقدس از زمانی آغاز شد كه جنگ ایران و عراق در 31 شهریور 59 شروع شد و نوع دیگری از ادبیات پس از ادبیات انقلاب پا به عرصه گذاشت و داستان نویسان مختلف به این نوع ادبیات روی آوردند و آثار بسیاری در این زمینه خلق شد. در دهه 80 در حالی كه حدود 28 سال از جنگ می گذرد؛ با عده ای از اهالی قلم در خصوص كم و كیف ادبیات دفاع مقدس به گفت وگو پرداخته ایم كه از نظر می گذرانید:
تصویر دفاع مقدس در ادبیات نارسا و ناقص است
جنگ یك واقعیت با ابعاد متعدد و متكثر بود كه بعید است بتوان حتی ابعاد مختلف آن را احصاء كرد.
در سال های پس از جنگ، حاكمیت و رسانه های عمومی در برخی از جنبه های دفاع هشت ساله تمركز زیادی داشتند.
اما از سویی دیگر، بسیاری از ابعاد جنگ و تأثیرات و تأثرات آن خواه تاثیرات مثبت و خواه منفی، نادیده گرفته شد.
تصویری كه امروز از جنگ در ذهن ها شكل گرفته، تصویری عمدتاً ناقص و نارسا و گاه نامتوازن است.
خوشبختانه آثار ادبی خوبی با مضمون دفاع مقدس طی سال های مختلف پدید آمد اما طبیعی است كه هنوز با انتظارات ما فاصله ای مشاهده می شود. اما نگاه آرمانی نباید به قدر ناشناسی از آثار موجود وزحمات نویسندگان بینجامد.
واقعیت این است كه معدود آثار قدرتمندی كه در این حوزه داریم نیز آنچنانی كه باید و شاید دیده نشده است و برای اشاعه و عمومی ساختن آن در میان مردم تلاشی صورت نگرفته است.
بوی مهر و تسبیح نمی آید
من فكر می كنم دوستان نویسنده ای كه قصد پرداختن به ادبیات دفاع مقدس را دارند، دچار سوءهاضمه ادبی شده اند. امروزه شاهد نوشته شدن برخی آثار در حوزه دفاع مقدس هستیم كه شبیه آثار غربی است و بوی مهر و تسبیح و تربت نمی دهند.
برخی فكر می كنند كه اگر مثلا اثرشان شبیه آثار هاینریش بل شود، اثری قوی است و عجیب اینكه هر اثری هم كه بخواهد قوی باشد لزوماً باید شبیه آثار غربی درآید.
متاسفانه پیش از اینكه ادبیات مقاومت به عارضه مذكور دچار شود، به عارضه احساس زدگی گرفتار بود. احساس زدگی مفرطی كه به شعار پهلو می زد.
من فكر می كنم آنچه اكنون ادبیات دفاع مقدس نیازمند آن است، این است كه ما نویسندگان، یك بار برای همیشه در كنار هم بنشینیم، سنگ ها را واكنیم و بگوییم یك، دو و… شاخص های آثار دفاع مقدس این هاست تا بدین ترتیب از وضعیت كنونی به درآییم.
دفاع مقدس، برگرفته از واقعه عاشوراست
در مورد ادبیات دفاع مقدس چندی پیش با دوستان بر سر این موضوع بحث و گفتگو می كردیم. عده ای از دوستان این واقعه دفاع مقدس را زاده 8 سال جنگ ایران و عراق می دانستند اما به نظرم دفاع مقدس ما؛ برگرفته از واقعه عاشورا است. بر این مبنا كه بیشتر جنگ هایی كه صورت می گیرد به صورت تهاجمی و فتح سرزمین است اما در واقعه عاشورا بحث دفاع ازاسلام بود وهمین قضیه عیناً در جنگ ما با عراق اتفاق افتاد.
با این پیش زمینه می خواهم بگویم، ادبیات دفاع مقدس با اولین شلیك گلوله در این جنگ متولد شد و سیر ادبیات دفاع مقدس از سال 59 تا به الان بر این مبناست كه ابتدا به صورت مهیج و شعاری مطرح بود و در این دوره ادبیات شعاری نه به معنای عام كه از محتوا خالی باشد بلكه بحث تشویق اذهان و نسل جوان برای دفاع از وطن و خاك؛ مطرح شد.
این ادبیات ادامه داشت تا اواسط جنگ، در این دوره ادبیات دفاع مقدس به مسائل شعوری پرداخت، به این صورت كه ادبیات دفاع مقدس تفكربرانگیز شد.
و در دل داستانها سئوال هایی چون چرا جنگ كردیم؟ و… مطرح شد. و نهایتا در پایان جنگ، داستان نویسان ما توانستند بدون محدودیت به نوشتن آثاری در حوزه دفاع مقدس بپردازند. نویسندگان قبلا در آثارشان راوی داستان بودند اما جنگ كه تمام شد؛ نویسنده نه به عنوان یك راوی بلكه تماشاچی، می نشیند و به جنگ، تهاجم، تلفات و به دشمن و… فكر می كند و مسائل را به صورت تفكیك پذیر می نویسد. در حقیقت ادبیات بعد از جنگ كه نویسندگان به صورت شعوری به آن نگاه كردند به ادبیات جنگ نزدیك تر است.
در ابتدای امر، داستان های دفاع مقدس از عناصر داستانی كم بهره بودند، اما بعد از جنگ نویسندگانی متولد شدند كه در جنگ حضور داشتند به خوبی از عناصر داستانی، در آثارشان بهره گرفتند و آثار خوبی در این حوزه خلق كردند و هرچه از جنگ فاصله گرفتیم این ادبیات قوی تر شد و ادبیات دفاع مقدس نویسنده اش را متولد كرد.
اعتقاد دارم كه دهه 80، ادبیات داستانی دفاع مقدس از حالت جنینی (نهال بودن) خارج شده است و وارد مرحله رشد و بالندگی شده است به نحوی كه در خارج از كشور ما بتوانیم در حوزه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم مثل نویسندگانی چون بایرامی، دهقان، تجار به صورت كلی ادبیات جنگ و انقلاب را تقریبا در یك راستا می دانم. در اصل ادبیات انقلاب هنوز شكل نگرفته بود كه دفاع مقدس شكل گرفت. در حقیقت ادبیات دفاع مقدس مثل فرزند بزرگی است كه از انقلاب زاییده شد و هنوز ادبیات انقلاب می تواند به صورت مستقل رشد كند، مثل داستان قطار 57 رضا رئیسی، كه فرصتی است برای دوباره مطرح شدن ادبیات انقلاب.
در كل به تفكیك ادبیات؛ به حوزه های مختلف خیلی اعتقاد ندارم.
نكته ای را باید عرض كنم كه با گذشت چند دهه از دفاع مقدس نیاز به یك آسیب شناسی در حوزه ادبیات دفاع مقدس داریم تا دچار آسیب و آفت نشود و این مهم به توجه متولیان این حوزه برمی گردد.
در پرداخت تاریخ شفاهی جنگ
قصور كردیم
ادبیات دفاع مقدس به طور كلی، شعر، داستان و مقولات دیگر را در برمی گیرد و من به طور مشخص در مورد ادبیات داستانی دفاع مقدس مطالبی را عنوان می كنم. به طور كلی ادبیات دفاع مقدس به سه دوره تقسیم می شود.
دوره اول؛ هم زمان با جنگ (ده سال اول)، دوره دوم، ادبیات پس از جنگ (ده سال دوم)، و دوره اخیر كه در آن قرار داریم.
در مرحله اول كمتر شاهد ادبیات ناب دفاع مقدس هستیم، در این دوره معمولا آثار حالت تهیجی داشت و كسی كه آثار این دوره را می خواند؛ در او شور و هیجان و نیاز به دفاع از كشور ایجاد می شد و شاید كم تر به واقعیت های دفاع مقدس و جنگ 8 ساله پرداخته شد.
دوره دوم در حقیقت دوره بینابین است. در دوره سوم؛ ادبیات به سمت شخصی شدن رفت یعنی از قالب دولتی بودن خارج شد و نویسندگان مختلف از سراسر كشور (كسانی كه جنگ را درك كرده بودند یا به این نوع ادبیات علاقه داشتند) به طور واقعی به این نوع از ادبیات پرداختند، مثل جنگ از نگاه حبیب احمدزاده، محمدرضا بایرامی و… به صورت كلی، مسیر ادبیات دفاع مقدس روشن و هموار است و روز به روز در این زمینه پیشرفت بهتری داریم.
نكته مهمی كه باید مطرح كنم این است كه در زمینه تاریخ شفاهی دفاع مقدس در این 30 سال قصور و كوتاهی صورت گرفته است.
تاریخ شفاهی جنگ به معنی مكتوب كردن خاطرات شفاهی آدم های جنگ است. این 8سال را اگر هر شخصی كه در جنگ حضور داشته است یك برگ خاطره از آن دوران بنویسد؛ ما با انبوهی از آثار و خاطرات جنگ روبرو هستیم. متاسفانه در این زمینه كارهای كمی صورت گرفته است.
در پایان؛ اگر ما به دور از تنفر و شیفتگی به مقوله جنگ و دفاع مقدس به طور واقعی نگاه كنیم، همیشه به این جنگی كه اتفاق افتاده است سرافرازانه افتخار می كنیم چون به دشمن اجازه ندادیم كه قطعه ای از خاك كشورمان را جدا كند، با وجود اینكه 30 كشور به طور مستقیم به عراق كمك می كردند. به جوانان ایرانی اعتماد كنیم و واقعیت جنگ را بگویم.
ادبیات دفاع مقدس باید منعكس كننده الطاف خفیه الهی باشد
تفاوتی كه دفاع ملت ما در دوران جنگ تحمیلی با دیگر جنگ ها و حتی دفاع ملت های دیگر در دنیا داشته، پشتوانه ایدئولوژیك و جهان بینی الهی آن بوده است. همین جهان بینی الهی و ایدئولوژی اعتقادی هست كه باعث ضمیمه شدن كلمه مقدس به كلمه دفاع در دوره جنگ تحمیلی شده است.
بی دلیل نیست كه حضرت امام(ره) از این دوران به عنوان دوران الطاف خفیه الهی یاد كرده اند. چون این دوره به دلیل همان پشتوانه و زیربنای اعتقادی، دوره رشد، كمال و تعالی در زمینه های مختلف از جمله مراتب انسانی، اخلاقی و عرفانی و… بوده است.
ادبیات دفاع مقدس، از چنین دورانی نشأت گرفته می شود. لذا ادبیاتی را می توان در زمره ادبیات دفاع مقدس به شمار آورد كه در كنار ناگواری های این دوران به ابعاد مختلف این الطاف خفیه الهی و رشد و تعالی ها حتی در پس زمینه های زندگی افراد درگیر با آن در جامعه نیز بپردازد. متأسفانه ادبیاتی كه الان به عنوان ادبیات دفاع مقدس از آن نام برده می شود در بخش رمان، بیشتر تلخی ها و ناگواری هاست كه بزرگنمایی می شود و در مورد ابعاد دیگر غفلت صورت می گیرد. غفلت از حماسه ها، مقاومت ها و سلحشوری های حماسه آفرینان هشت سال دوران دفاع مقدس و به جای آن القای یأس و نا امیدی و… جزء نگاه یك سویه و غیر منصفانه به دفاع مقدس نیست. البته در بخش خاطرات ادبیات دفاع مقدس تاكنون كارهای مناسبی ارائه شده و به این بخش تا به حال خوب پرداخته شده اما در بخش رمان تا حد انتظار مطلوب هنوز فاصله بسیار است.
شاهكار ادبی خلق نشده است
ادبیات دفاع مقدس به لحاظ رشد كمی قابل توجه است اما این موضوع خوشبینانه به نظر نمی رسد. بدین لحاظ كه بعضی از بنگاه ها و انتشاراتی ها به خاطر اینكه اشتهار و نامشان در عنوان های كتاب های دفاع مقدس زنده بماند، این دسته از كتاب ها را منتشر می كنند و خود این بنگاه ها بدون چاپ كتاب های دفاع مقدس هیچ موضوعیت و موجودیتی ندارد. مثلاً عنوان می كنند كه 600 هزار عنوان كتاب در زمینه دفاع مقدس منتشر شد، در حقیقت این كمیت، طبیعی نیست بلكه اگر نویسندگانی همت كنند و كتاب هایشان را از طریق این بنگاه ها به چاپ برسانند، كار ارزشمندی صورت گرفته. بسیاری از كتاب هایی كه توسط این بنگاه ها به چاپ می رسد فاقد كیفیت هستند و در كل موضوع های ارزشمند دفاع مقدس زخمی می شوند و نویسندگان این حوزه دیگر رغبت دوباره به بازآفرینی مجدد این موضوعات ندارد.
كار بسیاری از پژوهشگران و محققان در تدوین خاطرات جنگ و دفاع مقدس ارزشمند است. اما بسیاری از این كارها به صورت خام و بدون ویرایش ادبی و یكسان سازی و وحدت رویه كتاب ها صورت می گیرد و كتاب های خوبی نیستند، این سیر همچنان وجود دارد، و این كمیت نشانه خوبی نیست كه بتوان به آن مباهات كرد اما با وجود این كمیت ها كارهای درخشانی در حوزه ادبیات دفاع مقدس صورت گرفته است، مثل جشنواره ادبی یوسف؛ در خصوص كتاب های كوتاه دفاع مقدس است. این جشنواره جوانان اهل ذوق و با دغدغه دفاع مقدس را به خود جلب كرده است و حدود هزار قصه برای این جشنواره ادبی نوشته شده است كه در سه موضوع چون خانواده رزمنده ها و وضعیت فعلی رزمنده ها و… بوده است، جشنواره ادبی یوسف دارای یك نگاه تاجر مأبانه و منفعت طلبانه بنگاه ها نیست.
مطلبی هم در مورد كیفیت آثار ادبی دفاع مقدس، آثار قابل توجهی نوشته شده است. و این آثار بخشی از فرهنگ دفاع مقدس است. امیدواریم این كارها بتوانند نسل های آینده را با جبهه آشنا كند.
نكته این كه؛ در رمان های دفاع مقدس یك خلأ وجود دارد. در حقیقت ما هنوز نتوانسته ایم پیوستگی و اتفاقات جنگ را در قالب یك شاهكار ادبی بیاوریم؛ مثلاً وقتی جنگ شروع شد، یك سری اقتضائات جهانی را در برمی گرفت، یك رمان باید بتواند علل جنگ را توضیح دهد و یك یا دو نسل قبل از جنگ را بررسی كند؛ جنبش های مختلفی كه در به وجود آمدن جنگ دخیل بودند. كارهایی كه كشورهای استعماری در خصوص تفرقه انگیزی بین مسلمانان و بین كشورها انجام دادند، در كل این رمان ها باید واقعیت ها و شخصیت های اصلی جنگ را بازگو كند و بعد در آخر به موضوع خط مقدم و شهید و جبهه و… بپردازند. مركز تحقیقات جنگ سپاه پاسداران كتاب های با ارزش در خصوص روزشمار جنگ منتشر كرده است كه كار قابل توجهی است كه نویسندگان می توانند با توجه به این دایره المعارف جنگ، رمان خوبی در قد و قامت جنگ و صلح تولستوی و… بنویسند.
اما با وجود این، قطعه های درخشانی از این جواهر و شاهكار بزرگ تراش خورده است و هر نویسنده ای به اندازه بضاعتش در این خصوص كار كرده است، اما هنوز تا رسیدن به یك شاهكار ادبی در حوزه ادبیات دفاع مقدس راه باقی است
دریافت فایل
جنگ یك واقعیت با ابعاد متعدد و متكثر بود كه بعید است بتوان حتی ابعاد مختلف آن را احصاء كرد.
در سال های پس از جنگ، حاكمیت و رسانه های عمومی در برخی از جنبه های دفاع هشت ساله تمركز زیادی داشتند.
خوشبختانه آثار ادبی خوبی با مضمون دفاع مقدس طی سال های مختلف پدید آمد اما طبیعی است كه هنوز با انتظارات ما فاصله ای مشاهده می شود. اما نگاه آرمانی نباید به قدر ناشناسی از آثار موجود وزحمات نویسندگان بینجامد.
واقعیت این است كه معدود آثار قدرتمندی كه در این حوزه داریم نیز آنچنانی كه باید و شاید دیده نشده است و برای اشاعه و عمومی ساختن آن در میان مردم تلاشی صورت نگرفته است.
من فكر می كنم دوستان نویسنده ای كه قصد پرداختن به ادبیات دفاع مقدس را دارند، دچار سوءهاضمه ادبی شده اند. امروزه شاهد نوشته شدن برخی آثار در حوزه دفاع مقدس هستیم كه شبیه آثار غربی است و بوی مهر و تسبیح و تربت نمی دهند.
برخی فكر می كنند كه اگر مثلا اثرشان شبیه آثار هاینریش بل شود، اثری قوی است و عجیب اینكه هر اثری هم كه بخواهد قوی باشد لزوماً باید شبیه آثار غربی درآید.
متاسفانه پیش از اینكه ادبیات مقاومت به عارضه مذكور دچار شود، به عارضه احساس زدگی گرفتار بود. احساس زدگی مفرطی كه به شعار پهلو می زد.
من فكر می كنم آنچه اكنون ادبیات دفاع مقدس نیازمند آن است، این است كه ما نویسندگان، یك بار برای همیشه در كنار هم بنشینیم، سنگ ها را واكنیم و بگوییم یك، دو و… شاخص های آثار دفاع مقدس این هاست تا بدین ترتیب از وضعیت كنونی به درآییم.
در مورد ادبیات دفاع مقدس چندی پیش با دوستان بر سر این موضوع بحث و گفتگو می كردیم. عده ای از دوستان این واقعه دفاع مقدس را زاده 8 سال جنگ ایران و عراق می دانستند اما به نظرم دفاع مقدس ما؛ برگرفته از واقعه عاشورا است. بر این مبنا كه بیشتر جنگ هایی كه صورت می گیرد به صورت تهاجمی و فتح سرزمین است اما در واقعه عاشورا بحث دفاع ازاسلام بود وهمین قضیه عیناً در جنگ ما با عراق اتفاق افتاد.
با این پیش زمینه می خواهم بگویم، ادبیات دفاع مقدس با اولین شلیك گلوله در این جنگ متولد شد و سیر ادبیات دفاع مقدس از سال 59 تا به الان بر این مبناست كه ابتدا به صورت مهیج و شعاری مطرح بود و در این دوره ادبیات شعاری نه به معنای عام كه از محتوا خالی باشد بلكه بحث تشویق اذهان و نسل جوان برای دفاع از وطن و خاك؛ مطرح شد.
این ادبیات ادامه داشت تا اواسط جنگ، در این دوره ادبیات دفاع مقدس به مسائل شعوری پرداخت، به این صورت كه ادبیات دفاع مقدس تفكربرانگیز شد.
و در دل داستانها سئوال هایی چون چرا جنگ كردیم؟ و… مطرح شد. و نهایتا در پایان جنگ، داستان نویسان ما توانستند بدون محدودیت به نوشتن آثاری در حوزه دفاع مقدس بپردازند. نویسندگان قبلا در آثارشان راوی داستان بودند اما جنگ كه تمام شد؛ نویسنده نه به عنوان یك راوی بلكه تماشاچی، می نشیند و به جنگ، تهاجم، تلفات و به دشمن و… فكر می كند و مسائل را به صورت تفكیك پذیر می نویسد. در حقیقت ادبیات بعد از جنگ كه نویسندگان به صورت شعوری به آن نگاه كردند به ادبیات جنگ نزدیك تر است.
در ابتدای امر، داستان های دفاع مقدس از عناصر داستانی كم بهره بودند، اما بعد از جنگ نویسندگانی متولد شدند كه در جنگ حضور داشتند به خوبی از عناصر داستانی، در آثارشان بهره گرفتند و آثار خوبی در این حوزه خلق كردند و هرچه از جنگ فاصله گرفتیم این ادبیات قوی تر شد و ادبیات دفاع مقدس نویسنده اش را متولد كرد.
اعتقاد دارم كه دهه 80، ادبیات داستانی دفاع مقدس از حالت جنینی (نهال بودن) خارج شده است و وارد مرحله رشد و بالندگی شده است به نحوی كه در خارج از كشور ما بتوانیم در حوزه جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم مثل نویسندگانی چون بایرامی، دهقان، تجار به صورت كلی ادبیات جنگ و انقلاب را تقریبا در یك راستا می دانم. در اصل ادبیات انقلاب هنوز شكل نگرفته بود كه دفاع مقدس شكل گرفت. در حقیقت ادبیات دفاع مقدس مثل فرزند بزرگی است كه از انقلاب زاییده شد و هنوز ادبیات انقلاب می تواند به صورت مستقل رشد كند، مثل داستان قطار 57 رضا رئیسی، كه فرصتی است برای دوباره مطرح شدن ادبیات انقلاب.
در كل به تفكیك ادبیات؛ به حوزه های مختلف خیلی اعتقاد ندارم.
نكته ای را باید عرض كنم كه با گذشت چند دهه از دفاع مقدس نیاز به یك آسیب شناسی در حوزه ادبیات دفاع مقدس داریم تا دچار آسیب و آفت نشود و این مهم به توجه متولیان این حوزه برمی گردد.
قصور كردیم
ادبیات دفاع مقدس به طور كلی، شعر، داستان و مقولات دیگر را در برمی گیرد و من به طور مشخص در مورد ادبیات داستانی دفاع مقدس مطالبی را عنوان می كنم. به طور كلی ادبیات دفاع مقدس به سه دوره تقسیم می شود.
دوره اول؛ هم زمان با جنگ (ده سال اول)، دوره دوم، ادبیات پس از جنگ (ده سال دوم)، و دوره اخیر كه در آن قرار داریم.
در مرحله اول كمتر شاهد ادبیات ناب دفاع مقدس هستیم، در این دوره معمولا آثار حالت تهیجی داشت و كسی كه آثار این دوره را می خواند؛ در او شور و هیجان و نیاز به دفاع از كشور ایجاد می شد و شاید كم تر به واقعیت های دفاع مقدس و جنگ 8 ساله پرداخته شد.
دوره دوم در حقیقت دوره بینابین است. در دوره سوم؛ ادبیات به سمت شخصی شدن رفت یعنی از قالب دولتی بودن خارج شد و نویسندگان مختلف از سراسر كشور (كسانی كه جنگ را درك كرده بودند یا به این نوع ادبیات علاقه داشتند) به طور واقعی به این نوع از ادبیات پرداختند، مثل جنگ از نگاه حبیب احمدزاده، محمدرضا بایرامی و… به صورت كلی، مسیر ادبیات دفاع مقدس روشن و هموار است و روز به روز در این زمینه پیشرفت بهتری داریم.
نكته مهمی كه باید مطرح كنم این است كه در زمینه تاریخ شفاهی دفاع مقدس در این 30 سال قصور و كوتاهی صورت گرفته است.
تاریخ شفاهی جنگ به معنی مكتوب كردن خاطرات شفاهی آدم های جنگ است. این 8سال را اگر هر شخصی كه در جنگ حضور داشته است یك برگ خاطره از آن دوران بنویسد؛ ما با انبوهی از آثار و خاطرات جنگ روبرو هستیم. متاسفانه در این زمینه كارهای كمی صورت گرفته است.
در پایان؛ اگر ما به دور از تنفر و شیفتگی به مقوله جنگ و دفاع مقدس به طور واقعی نگاه كنیم، همیشه به این جنگی كه اتفاق افتاده است سرافرازانه افتخار می كنیم چون به دشمن اجازه ندادیم كه قطعه ای از خاك كشورمان را جدا كند، با وجود اینكه 30 كشور به طور مستقیم به عراق كمك می كردند. به جوانان ایرانی اعتماد كنیم و واقعیت جنگ را بگویم.
تفاوتی كه دفاع ملت ما در دوران جنگ تحمیلی با دیگر جنگ ها و حتی دفاع ملت های دیگر در دنیا داشته، پشتوانه ایدئولوژیك و جهان بینی الهی آن بوده است. همین جهان بینی الهی و ایدئولوژی اعتقادی هست كه باعث ضمیمه شدن كلمه مقدس به كلمه دفاع در دوره جنگ تحمیلی شده است.
بی دلیل نیست كه حضرت امام(ره) از این دوران به عنوان دوران الطاف خفیه الهی یاد كرده اند. چون این دوره به دلیل همان پشتوانه و زیربنای اعتقادی، دوره رشد، كمال و تعالی در زمینه های مختلف از جمله مراتب انسانی، اخلاقی و عرفانی و… بوده است.
ادبیات دفاع مقدس، از چنین دورانی نشأت گرفته می شود. لذا ادبیاتی را می توان در زمره ادبیات دفاع مقدس به شمار آورد كه در كنار ناگواری های این دوران به ابعاد مختلف این الطاف خفیه الهی و رشد و تعالی ها حتی در پس زمینه های زندگی افراد درگیر با آن در جامعه نیز بپردازد. متأسفانه ادبیاتی كه الان به عنوان ادبیات دفاع مقدس از آن نام برده می شود در بخش رمان، بیشتر تلخی ها و ناگواری هاست كه بزرگنمایی می شود و در مورد ابعاد دیگر غفلت صورت می گیرد. غفلت از حماسه ها، مقاومت ها و سلحشوری های حماسه آفرینان هشت سال دوران دفاع مقدس و به جای آن القای یأس و نا امیدی و… جزء نگاه یك سویه و غیر منصفانه به دفاع مقدس نیست. البته در بخش خاطرات ادبیات دفاع مقدس تاكنون كارهای مناسبی ارائه شده و به این بخش تا به حال خوب پرداخته شده اما در بخش رمان تا حد انتظار مطلوب هنوز فاصله بسیار است.
ادبیات دفاع مقدس به لحاظ رشد كمی قابل توجه است اما این موضوع خوشبینانه به نظر نمی رسد. بدین لحاظ كه بعضی از بنگاه ها و انتشاراتی ها به خاطر اینكه اشتهار و نامشان در عنوان های كتاب های دفاع مقدس زنده بماند، این دسته از كتاب ها را منتشر می كنند و خود این بنگاه ها بدون چاپ كتاب های دفاع مقدس هیچ موضوعیت و موجودیتی ندارد. مثلاً عنوان می كنند كه 600 هزار عنوان كتاب در زمینه دفاع مقدس منتشر شد، در حقیقت این كمیت، طبیعی نیست بلكه اگر نویسندگانی همت كنند و كتاب هایشان را از طریق این بنگاه ها به چاپ برسانند، كار ارزشمندی صورت گرفته. بسیاری از كتاب هایی كه توسط این بنگاه ها به چاپ می رسد فاقد كیفیت هستند و در كل موضوع های ارزشمند دفاع مقدس زخمی می شوند و نویسندگان این حوزه دیگر رغبت دوباره به بازآفرینی مجدد این موضوعات ندارد.
كار بسیاری از پژوهشگران و محققان در تدوین خاطرات جنگ و دفاع مقدس ارزشمند است. اما بسیاری از این كارها به صورت خام و بدون ویرایش ادبی و یكسان سازی و وحدت رویه كتاب ها صورت می گیرد و كتاب های خوبی نیستند، این سیر همچنان وجود دارد، و این كمیت نشانه خوبی نیست كه بتوان به آن مباهات كرد اما با وجود این كمیت ها كارهای درخشانی در حوزه ادبیات دفاع مقدس صورت گرفته است، مثل جشنواره ادبی یوسف؛ در خصوص كتاب های كوتاه دفاع مقدس است. این جشنواره جوانان اهل ذوق و با دغدغه دفاع مقدس را به خود جلب كرده است و حدود هزار قصه برای این جشنواره ادبی نوشته شده است كه در سه موضوع چون خانواده رزمنده ها و وضعیت فعلی رزمنده ها و… بوده است، جشنواره ادبی یوسف دارای یك نگاه تاجر مأبانه و منفعت طلبانه بنگاه ها نیست.
مطلبی هم در مورد كیفیت آثار ادبی دفاع مقدس، آثار قابل توجهی نوشته شده است. و این آثار بخشی از فرهنگ دفاع مقدس است. امیدواریم این كارها بتوانند نسل های آینده را با جبهه آشنا كند.
نكته این كه؛ در رمان های دفاع مقدس یك خلأ وجود دارد. در حقیقت ما هنوز نتوانسته ایم پیوستگی و اتفاقات جنگ را در قالب یك شاهكار ادبی بیاوریم؛ مثلاً وقتی جنگ شروع شد، یك سری اقتضائات جهانی را در برمی گرفت، یك رمان باید بتواند علل جنگ را توضیح دهد و یك یا دو نسل قبل از جنگ را بررسی كند؛ جنبش های مختلفی كه در به وجود آمدن جنگ دخیل بودند. كارهایی كه كشورهای استعماری در خصوص تفرقه انگیزی بین مسلمانان و بین كشورها انجام دادند، در كل این رمان ها باید واقعیت ها و شخصیت های اصلی جنگ را بازگو كند و بعد در آخر به موضوع خط مقدم و شهید و جبهه و… بپردازند. مركز تحقیقات جنگ سپاه پاسداران كتاب های با ارزش در خصوص روزشمار جنگ منتشر كرده است كه كار قابل توجهی است كه نویسندگان می توانند با توجه به این دایره المعارف جنگ، رمان خوبی در قد و قامت جنگ و صلح تولستوی و… بنویسند.
اما با وجود این، قطعه های درخشانی از این جواهر و شاهكار بزرگ تراش خورده است و هر نویسنده ای به اندازه بضاعتش در این خصوص كار كرده است، اما هنوز تا رسیدن به یك شاهكار ادبی در حوزه ادبیات دفاع مقدس راه باقی است
